Luật Thi hành án hình sự số 41/2019/QH14, được Quốc hội thông qua ngày 14 tháng 6 năm 2019 và chính thức có hiệu lực từ ngày 01 tháng 01 năm 2020, đã tạo ra hành lang pháp lý quan trọng, quy định đầy đủ và chi tiết về trình tự, thủ tục, quyền và nghĩa vụ của các bên trong công tác thi hành án hình sự.
Mục lục
1. Phạm vi điều chỉnh và đối tượng áp dụng của Luật Thi hành án hình sự năm 2019
a. Phạm vi điều chỉnh
Luật Thi hành án hình sự năm 2019 quy định về nguyên tắc, trình tự, thủ tục, tổ chức, nhiệm vụ, quyền hạn của các cơ quan, tổ chức, cá nhân trong thi hành án hình sự. Phạm vi điều chỉnh của Luật bao gồm việc thi hành các bản án, quyết định hình sự đã có hiệu lực pháp luật của Tòa án, bao gồm cả hình phạt và các biện pháp tư pháp.
b. Đối tượng áp dụng
Luật này áp dụng đối với các đối tượng sau:
- Cơ quan quản lý thi hành án hình sự (thuộc Bộ Công an và Bộ Quốc phòng).
- Cơ quan thi hành án hình sự (cấp tỉnh, cấp huyện, cấp quân khu và tương đương, các trại giam, trại tạm giam, nhà tạm giữ).
- Tòa án nhân dân các cấp.
- Viện kiểm sát nhân dân các cấp.
- Các cơ quan, tổ chức, cá nhân có liên quan đến quá trình thi hành án hình sự.
- Người phải chấp hành án phạt.
- Pháp nhân thương mại phải chấp hành án và biện pháp tư pháp.
2. Nguyên tắc thi hành án hình sự theo Luật số 41/2019/QH14
Luật Thi hành án hình sự năm 2019 đã cụ thể hóa các nguyên tắc thi hành án hình sự, bảo đảm tính nghiêm minh, nhân đạo và hiệu quả, cụ thể như sau:
- Tuân thủ Hiến pháp và pháp luật: Mọi hoạt động thi hành án hình sự phải tuân thủ nghiêm ngặt các quy định của Hiến pháp và pháp luật Việt Nam.
- Bảo đảm thi hành nghiêm chỉnh bản án, quyết định của Tòa án Các bản án, quyết định của Tòa án đã có hiệu lực pháp luật phải được thi hành kịp thời, đầy đủ và nghiêm minh.
- Bảo đảm quyền con người, lợi ích của Nhà nước, quyền và lợi ích hợp pháp của cơ quan, tổ chức, cá nhân: Quá trình thi hành án phải tôn trọng và bảo vệ quyền con người, đồng thời bảo đảm lợi ích của Nhà nước, quyền và lợi ích hợp pháp của các cơ quan, tổ chức và cá nhân có liên quan.
- Kết hợp trừng trị với giáo dục, cải tạo: Mục đích của thi hành án không chỉ là trừng phạt người phạm tội mà còn phải giáo dục, cải tạo họ trở thành công dân có ích cho xã hội.
- Sự tham gia của các cơ quan, tổ chức, cá nhân và gia đình: Khuyến khích và tạo điều kiện để các cơ quan, tổ chức, cá nhân và gia đình người chấp hành án tham gia vào quá trình giáo dục, cải tạo và hỗ trợ người chấp hành án tái hòa nhập cộng đồng.
- Công khai, minh bạch, dân chủ, khách quan: Hoạt động thi hành án phải được thực hiện một cách công khai, minh bạch, dân chủ, khách quan, tuân thủ đúng quy định của pháp luật.
- Bảo đảm hiệu lực, hiệu quả quản lý nhà nước: Nâng cao hiệu lực, hiệu quả quản lý nhà nước trong lĩnh vực thi hành án hình sự, góp phần giữ vững an ninh trật tự, an toàn xã hội.
>>Xem thêm bài viết liên quan: Thời hiệu truy cứu trách nhiệm hình sự là bao lâu?
3. Cơ quan thẩm quyền thi hành án hình sự
Theo Luật Thi hành án hình sự năm 2019 quy định hệ thống cơ quan thi hành án hình sự bao gồm:
a. Cơ quan quản lý thi hành án hình sự
- Cơ quan quản lý thi hành án hình sự thuộc Bộ Công an: Chịu trách nhiệm quản lý, chỉ đạo, hướng dẫn, kiểm tra công tác thi hành án hình sự trong phạm vi cả nước đối với các cơ quan thi hành án hình sự thuộc hệ thống Công an nhân dân.
- Cơ quan quản lý thi hành án hình sự thuộc Bộ Quốc phòng: Chịu trách nhiệm quản lý, chỉ đạo, hướng dẫn, kiểm tra công tác thi hành án hình sự trong phạm vi cả nước đối với các cơ quan thi hành án hình sự thuộc hệ thống Quân đội nhân dân.
b. Cơ quan thi hành án hình sự
- Cơ quan thi hành án hình sự Công an cấp tỉnh: Chịu trách nhiệm thi hành án hình sự trên địa bàn tỉnh, thành phố trực thuộc Trung ương.
- Cơ quan thi hành án hình sự Công an cấp huyện: Chịu trách nhiệm thi hành án hình sự trên địa bàn quận, huyện, thị xã, thành phố thuộc tỉnh, thành phố thuộc thành phố trực thuộc Trung ương.
- Cơ quan thi hành án hình sự cấp quân khu: Chịu trách nhiệm thi hành án hình sự trong phạm vi địa bàn quân khu và tương đương.
- Trại giam, trại tạm giam, nhà tạm giữ: Là các cơ sở giam giữ, trực tiếp quản lý, giáo dục, cải tạo người chấp hành án phạt tù, người bị tạm giam, tạm giữ.
4. Thủ tục thi hành án các hình phạt cụ thể
a. Thi hành án phạt tù
- Tiếp nhận và phân loại: Quy định cụ thể về thủ tục tiếp nhận người chấp hành án phạt tù, phân loại giam giữ dựa trên mức án, loại tội, tiền án, tiền sự, đặc điểm nhân thân và các yếu tố khác.
- Quản lý, giam giữ: Quy định về chế độ quản lý, giam giữ, bảo đảm an ninh, an toàn trong các cơ sở giam giữ; quyền và nghĩa vụ của phạm nhân trong thời gian chấp hành án.
- Giáo dục, cải tạo: Quy định về chương trình, nội dung giáo dục, cải tạo, bao gồm giáo dục pháp luật, giáo dục công dân, giáo dục về đạo đức, lối sống, kỹ năng sống…
- Chế độ lao động, học tập, dạy nghề: Phạm nhân được tham gia lao động, học tập, học nghề phù hợp với sức khỏe, độ tuổi, giới tính và điều kiện của cơ sở giam giữ.
- Xếp loại chấp hành án phạt tù: Quy định về tiêu chí, trình tự, thủ tục xếp loại chấp hành án phạt tù, làm căn cứ để xét giảm thời hạn chấp hành án, tha tù trước thời hạn có điều kiện.
- Giảm thời hạn chấp hành án phạt tù: Quy định về điều kiện, hồ sơ, trình tự, thủ tục xét giảm thời hạn chấp hành án phạt tù cho phạm nhân có đủ điều kiện theo quy định.
- Tha tù trước thời hạn có điều kiện: Quy định về điều kiện, hồ sơ, trình tự, thủ tục xét tha tù trước thời hạn có điều kiện cho phạm nhân có đủ điều kiện theo quy định.
b. Thi hành án treo
- Trách nhiệm của người được hưởng án treo: Người được hưởng án treo phải thực hiện các nghĩa vụ theo quy định của pháp luật, chịu sự giám sát, giáo dục của Ủy ban nhân dân cấp xã nơi cư trú và cơ quan, tổ chức được giao giám sát, giáo dục.
- Trách nhiệm của Ủy ban nhân dân cấp xã: Ủy ban nhân dân cấp xã nơi người được hưởng án treo cư trú có trách nhiệm giám sát, giáo dục, giúp đỡ người được hưởng án treo trong thời gian thử thách.
- Trách nhiệm của cơ quan, tổ chức được giao giám sát, giáo dục: Cơ quan, tổ chức được giao giám sát, giáo dục người được hưởng án treo có trách nhiệm phối hợp với Ủy ban nhân dân cấp xã trong việc giám sát, giáo dục, giúp đỡ người được hưởng án treo.
c. Thi hành án phạt cải tạo không giam giữ
- Nghĩa vụ của người chấp hành án: Người chấp hành án phạt cải tạo không giam giữ phải thực hiện các nghĩa vụ theo quy định của pháp luật, chịu sự giám sát, giáo dục của Ủy ban nhân dân cấp xã nơi cư trú hoặc cơ quan, tổ chức nơi làm việc.
- Trách nhiệm của Ủy ban nhân dân cấp xã: Ủy ban nhân dân cấp xã nơi người chấp hành án cư trú có trách nhiệm giám sát, giáo dục, giúp đỡ người chấp hành án trong thời gian chấp hành án.
- Trách nhiệm của cơ quan, tổ chức nơi người chấp hành án làm việc : Cơ quan, tổ chức nơi người chấp hành án làm việc có trách nhiệm phối hợp với Ủy ban nhân dân cấp xã trong việc giám sát, giáo dục, giúp đỡ người chấp hành án.
d. Thi hành các hình phạt khác
- Phạt cảnh cáo: Tòa án ra quyết định thi hành án phạt cảnh cáo và gửi cho người bị phạt cảnh cáo, Ủy ban nhân dân cấp xã nơi người đó cư trú hoặc cơ quan, tổ chức nơi người đó làm việc, học tập.
- Phạt tiền: Người bị phạt tiền phải nộp tiền phạt tại cơ quan thi hành án dân sự có thẩm quyền. Luật quy định cụ thể về thời hạn, mức nộp phạt, thủ tục nộp phạt, cưỡng chế thi hành án phạt tiền.
- Cấm cư trú: Người bị cấm cư trú không được cư trú ở những địa phương nhất định theo quyết định của Tòa án. Ủy ban nhân dân cấp xã nơi người bị cấm cư trú đến có trách nhiệm quản lý, giám sát người đó.
- Quản chế: Người bị quản chế phải cư trú, làm ăn sinh sống và cải tạo ở một địa phương nhất định dưới sự kiểm soát, giáo dục của chính quyền và nhân dân địa phương.
- Tước một số quyền công dân: Người bị tước một số quyền công dân không được thực hiện các quyền đã bị tước theo quyết định của Tòa án.
- Trục xuất: Người bị trục xuất phải rời khỏi lãnh thổ Việt Nam trong thời hạn nhất định theo quyết định của Tòa án. Cơ quan quản lý xuất nhập cảnh có trách nhiệm thi hành quyết định trục xuất.
5. Thi hành biện pháp tư pháp
a. Biện pháp tư pháp áp dụng đối với người phạm tội
- Bắt buộc chữa bệnh: Áp dụng đối với người thực hiện hành vi nguy hiểm cho xã hội trong khi đang mắc bệnh tâm thần hoặc một bệnh khác làm mất khả năng nhận thức hoặc khả năng điều khiển hành vi. Quy định cụ thể về trình tự, thủ tục áp dụng, thi hành biện pháp bắt buộc chữa bệnh.
- Giáo dục tại trường giáo dưỡng: Áp dụng đối với người dưới 18 tuổi phạm tội, nhằm giáo dục, giúp đỡ họ sửa chữa sai lầm, phát triển lành mạnh, trở thành công dân có ích cho xã hội. Quy định cụ thể về trình tự, thủ tục áp dụng, thi hành biện pháp giáo dục tại trường giáo dưỡng.
b. Biện pháp tư pháp áp dụng đối với pháp nhân thương mại phạm tội
- Đình chỉ hoạt động có thời hạn: Tạm dừng hoạt động của pháp nhân thương mại trong một thời hạn nhất định.
- Đình chỉ hoạt động vĩnh viễn: Chấm dứt hoạt động của pháp nhân thương mại.
- Cấm kinh doanh, cấm hoạt động trong một số lĩnh vực nhất định: Pháp nhân thương mại không được kinh doanh hoặc hoạt động trong những lĩnh vực bị cấm theo quyết định của Tòa án.
- Cấm huy động vốn: Pháp nhân thương mại không được huy động vốn dưới các hình thức bị cấm theo quyết định của Tòa án.
6. Quyền và nghĩa vụ của người chấp hành án
a. Quyền của người chấp hành án
- Được bảo đảm chế độ ăn, ở, mặc, đồ dùng sinh hoạt cá nhân, chăm sóc y tế theo quy định.
- Được lao động, học tập, học nghề phù hợp với độ tuổi, sức khỏe và điều kiện của cơ sở giam giữ.
- Được gặp thân nhân, nhận quà theo quy định.
- Được gửi và nhận thư, sách, báo, tạp chí theo quy định.
- Được khiếu nại, tố cáo hành vi vi phạm pháp luật của cơ quan, tổ chức, cá nhân có thẩm quyền trong thi hành án hình sự.
b. Nghĩa vụ của người chấp hành án
- Chấp hành nghiêm chỉnh bản án, quyết định của Tòa án đã có hiệu lực pháp luật.
- Chấp hành nội quy, quy chế của cơ sở giam giữ, cơ quan thi hành án.
- Tích cực lao động, học tập, cải tạo để trở thành người có ích cho xã hội.
- Chấp hành các quyết định, yêu cầu, hướng dẫn của cơ quan, người có thẩm quyền trong thi hành án hình sự.
