Điều 651 Bộ luật Dân sự 2015 về quyền thừa kế theo pháp luật

Điều 651 Bộ luật Dân sự 2015 quy định quyền thừa kế theo pháp luật khi không có di chúc hợp lệ hoặc di chúc không thể thực hiện được. Quy định này xác định rõ các hàng thừa kế và quyền lợi của các thành viên trong gia đình người mất. 

1. Quy định về thừa kế theo pháp luật

Thừa kế theo pháp luật được thực hiện dựa trên hàng thừa kế, với điều kiện và trình tự do pháp luật quy định.

Thời gian yêu cầu chia di sản thừa kế là 30 năm đối với bất động sản và 10 năm đối với động sản, tính từ thời điểm mở thừa kế. Sau thời hạn này, di sản sẽ thuộc về người thừa kế đang quản lý tài sản đó, theo Điều 623 của Bộ luật Dân sự 2015.

Nếu không có người thừa kế quản lý di sản, việc phân chia sẽ như sau: di sản sẽ thuộc sở hữu của người đang chiếm hữu, căn cứ theo Điều 236 của Bộ luật Dân sự 2015, hoặc thuộc về Nhà nước nếu không có người chiếm hữu. Thời hiệu để yêu cầu xác nhận quyền thừa kế hoặc bác bỏ quyền thừa kế của người khác là 10 năm kể từ khi mở thừa kế. Thời hiệu yêu cầu thực hiện nghĩa vụ tài sản của người đã chết là 3 năm, kể từ khi mở thừa kế.

2. Các trường hợp thừa kế theo pháp luật

a. Các trường hợp thừa kế theo pháp luật

Theo Điều 651 Bộ luật Dân sự 2015, thừa kế theo pháp luật sẽ được áp dụng trong những trường hợp sau:

• Không có di chúc: Đây là tình huống khi người để lại di sản có đầy đủ năng lực để lập di chúc nhưng không thực hiện quyền này, dẫn đến việc không có di chúc hợp pháp.
• Di chúc không hợp pháp: Nếu người để lại di sản đã lập di chúc nhưng di chúc đó không đáp ứng các điều kiện hợp pháp, thì di chúc sẽ bị vô hiệu và di sản sẽ được phân chia theo pháp luật.
• Những người thừa kế theo di chúc không còn sống: Trường hợp tất cả các người thừa kế theo di chúc đã qua đời trước hoặc cùng thời điểm với người lập di chúc, hoặc cơ quan, tổ chức thừa kế theo di chúc không còn tồn tại tại thời điểm mở thừa kế. Trong trường hợp này, di chúc sẽ bị coi là vô hiệu và di sản sẽ được chia theo pháp luật. Tuy nhiên, nếu chỉ một phần di chúc bị vô hiệu (do một người thừa kế chết hoặc cơ quan không còn tồn tại), phần di sản liên quan sẽ được chia theo pháp luật.
• Người thừa kế từ chối nhận di sản hoặc không có quyền hưởng: Khi người thừa kế được chỉ định trong di chúc không có quyền hưởng di sản hoặc từ chối nhận di sản, phần di sản đó sẽ được chia theo pháp luật. Tuy nhiên, nếu người thừa kế nhường quyền thừa kế cho người khác, việc này không được coi là từ chối quyền hưởng di sản.

Thừa kế theo pháp luật cũng áp dụng đối với các phần di sản như sau:

• Phần di sản không được định đoạt trong di chúc: Nếu di chúc chỉ định một phần di sản, phần còn lại sẽ được phân chia theo pháp luật.
• Phần di sản có liên quan đến phần di chúc vô hiệu: Nếu một phần của di chúc bị coi là vô hiệu nhưng không ảnh hưởng đến các phần còn lại, phần di sản liên quan đến phần vô hiệu sẽ được chia theo pháp luật, còn các phần hợp pháp khác vẫn được chia theo di chúc theo Điều 651 Bộ luật dân sự 2015.
• Phần di sản liên quan đến người thừa kế không có quyền hưởng: Nếu người thừa kế theo di chúc không có quyền hưởng di sản (do chết trước, từ chối quyền thừa kế, hoặc không còn tồn tại), phần di sản đó sẽ được chia theo pháp luật.

b. Người thừa kế theo pháp luật

Điều 651 Bộ luật Dân sự 2015 quy định về những người thừa kế theo pháp luật theo thứ tự ưu tiên như sau:

1. Hàng thừa kế thứ nhất: Vợ, chồng, cha mẹ đẻ, mẹ nuôi, cha nuôi, con đẻ và con nuôi của người đã khuất.

• Quan hệ thừa kế giữa vợ và chồng: Vợ hoặc chồng sẽ thuộc hàng thừa kế thứ nhất của đối phương nếu họ có quan hệ hôn nhân hợp pháp.
• Quan hệ thừa kế giữa cha mẹ đẻ và con đẻ: Con đẻ, bao gồm cả con trong và ngoài giá thú, có quyền thừa kế của cha mẹ đẻ, và ngược lại.
• Quan hệ thừa kế giữa cha mẹ nuôi và con nuôi: Chỉ những mối quan hệ nuôi dưỡng hợp pháp mới có quyền thừa kế, theo quy định của Luật Hôn nhân và Gia đình năm 2014.

2. Hàng thừa kế thứ hai: Ông bà nội, ông bà ngoại, anh chị em ruột, và các cháu ruột của người chết.

• Quan hệ thừa kế giữa ông bà nội, ông bà ngoại với cháu: Ông bà nội là cha mẹ của cha, ông bà ngoại là cha mẹ của mẹ. Cháu ruột của ông bà cũng có quyền thừa kế nếu ông bà nội, ngoại qua đời trước.
• Quan hệ thừa kế giữa anh chị em ruột và em ruột: Mặc dù pháp luật không quy định cụ thể, nhưng anh chị em ruột được hiểu là những người có chung cha hoặc mẹ. Nếu anh chị ruột chết trước em, em ruột có quyền thừa kế.

3. Hàng thừa kế thứ ba: Cụ nội, cụ ngoại, bác ruột, chú ruột, cậu ruột, cô ruột, dì ruột và các cháu ruột của những người này.

• Khi chia di sản theo từng hàng thừa kế, các cá nhân trong cùng một hàng sẽ chia đều phần di sản. Những người thuộc hàng thừa kế sau chỉ được hưởng phần di sản nếu không còn ai ở hàng thừa kế trước do đã qua đời, không có quyền hưởng hoặc từ chối nhận di sản theo Điều 651 Bộ luật dân sự 2015.

Thừa kế theo pháp luật đảm bảo quyền lợi của những người thân trong gia đình, khi không có di chúc hoặc khi di chúc không hợp lệ.

c. Thừa kế thế vị

Theo Điều 613 Bộ luật Dân sự năm 2015, người thừa kế phải còn sống vào thời điểm mở thừa kế để được hưởng di sản. Tuy nhiên, nếu người thừa kế qua đời trước hoặc cùng thời điểm với người để lại di sản, pháp luật có quy định về thừa kế thế vị để bảo vệ quyền lợi cho những người có quan hệ huyết thống trực hệ, cụ thể tại Điều 652 Bộ luật Dân sự năm 2015.

Theo quy định, nếu con của người để lại di sản chết trước hoặc cùng thời điểm với người để lại di sản, thì cháu sẽ thay thế để nhận phần di sản mà cha mẹ của cháu lẽ ra được hưởng. Nếu cháu cũng không còn sống, thì chắt sẽ thay thế và nhận phần di sản mà cha hoặc mẹ của chắt sẽ được nhận nếu họ còn sống.

Điều này có nghĩa là, nếu người cha hoặc mẹ qua đời trước ông bà, các con của họ (cháu của ông bà) sẽ được hưởng thừa kế thế vị của ông bà, chia sẻ phần di sản mà cha mẹ họ lẽ ra nhận được. Tương tự, nếu cháu cũng qua đời trước hoặc cùng thời điểm với người để lại di sản, các chắt sẽ thay thế và nhận phần di sản mà cha hoặc mẹ của họ sẽ hưởng nếu còn sống theo Điều 651 Bộ luật dân sự 2015.

3. Khi nào phân chia di sản thừa kế theo pháp luật?

Theo Điều 651 Bộ luật Dân sự 2015, thừa kế theo pháp luật được áp dụng trong các trường hợp dưới đây:

• Không có di chúc hợp pháp;
• Di chúc tồn tại nhưng không hợp pháp hoặc vi phạm các quy định pháp lý về hiệu lực của di chúc;
• Những người thừa kế theo di chúc đã chết trước hoặc cùng thời điểm với người lập di chúc; các cơ quan, tổ chức được chỉ định nhận thừa kế theo di chúc không còn tồn tại tại thời điểm mở thừa kế;
• Người được chỉ định trong di chúc làm người thừa kế nhưng từ chối nhận di sản hoặc không có quyền hưởng di sản.

Ngoài ra, thừa kế theo pháp luật cũng áp dụng đối với các phần di sản không được định đoạt trong di chúc hoặc liên quan đến phần di chúc vô hiệu. Cũng như trường hợp người thừa kế theo di chúc không có quyền hưởng di sản hoặc đã từ chối quyền thừa kế theo Điều 651 Bộ luật dân sự 2015.

Tóm lại, mặc dù di chúc được ưu tiên trong việc phân chia di sản thừa kế, nhưng trong những tình huống nêu trên, di sản sẽ được phân chia theo pháp luật. Nếu bạn cần thêm thông tin hoặc có bất kỳ câu hỏi nào, hãy liên hệ trực tiếp với Pháp Luật Việt qua hotline 1900 996616 để được tư vấn chi tiết.