Ai là người tham gia quan hệ pháp luật hành chính?

Trong đời sống xã hội, quan hệ pháp luật hành chính đóng vai trò quan trọng, điều chỉnh các hoạt động quản lý nhà nước. Vậy ai là người tham gia vào những quan hệ pháp luật hành chính này? Bài viết dưới đây sẽ làm rõ vấn đề này.

1. Quan hệ pháp luật hành chính là gì?

Quan hệ pháp luật hành chính là một dạng quan hệ pháp luật đặc thù, phát sinh trong quá trình quản lý hành chính nhà nước, giữa các chủ thể mang quyền và nghĩa vụ pháp lý đối với nhau theo quy định của pháp luật hành chính. Việc xác định rõ ràng các chủ thể tham gia quan hệ pháp luật hành chính có ý nghĩa quan trọng trong việc đảm bảo hiệu lực, hiệu quả của quản lý nhà nước, cũng như bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của các bên liên quan.

2. Chủ thể trong quan hệ pháp luật hành chính

Chủ thể trong quan hệ pháp luật hành chính là các cá nhân, tổ chức có năng lực pháp luật hành chính và năng lực hành vi hành chính, tham gia vào quan hệ pháp luật hành chính, mang quyền và nghĩa vụ pháp lý theo quy định của pháp luật. 

Để trở thành chủ thể trong quan hệ pháp luật hành chính, cần đáp ứng đủ hai điều kiện: 

• Thứ nhất, có năng lực pháp luật hành chính, tức là khả năng có các quyền và nghĩa vụ pháp lý trong lĩnh vực hành chính do pháp luật quy định. 
• Thứ hai, có năng lực hành vi hành chính, là khả năng tự mình thực hiện các quyền và nghĩa vụ pháp lý đó bằng hành vi của chính mình.

3. Ai là người tham gia quan hệ pháp luật hành chính?

3.1. Cơ quan hành chính nhà nước

(1) Cơ quan hành chính nhà nước: Đây là nhóm chủ thể chính yếu, thực hiện chức năng quản lý hành chính nhà nước trên mọi lĩnh vực của đời sống xã hội.

• Chính phủ: Là cơ quan hành chính nhà nước cao nhất, thực hiện quyền hành pháp, có thẩm quyền quản lý toàn diện các hoạt động hành chính trên phạm vi cả nước.
• Các Bộ, cơ quan ngang Bộ: Là cơ quan thuộc Chính phủ, thực hiện chức năng quản lý nhà nước đối với ngành, lĩnh vực nhất định trong phạm vi cả nước (Ví dụ: Bộ Giáo dục và Đào tạo, Bộ Y tế, Bộ Giao thông Vận tải…).
• Ủy ban nhân dân các cấp (tỉnh, huyện, xã): Là cơ quan hành chính nhà nước ở địa phương, thực hiện quản lý hành chính nhà nước trên địa bàn lãnh thổ tương ứng.
• Các cơ quan chuyên môn thuộc Ủy ban nhân dân: Giúp Ủy ban nhân dân thực hiện chức năng quản lý nhà nước theo chuyên ngành, lĩnh vực ở địa phương (Ví dụ: Sở Giáo dục và Đào tạo, Sở Y tế, Phòng Tài nguyên và Môi trường…).

(2) Các cơ quan nhà nước khác: Ngoài các cơ quan hành chính, một số cơ quan nhà nước khác cũng có thể tham gia vào quan hệ pháp luật hành chính khi thực hiện các hoạt động mang tính chất quản lý hành chính.

• Quốc hội: Trong một số trường hợp, Quốc hội thực hiện các hoạt động mang tính chất hành chính như phê chuẩn đề nghị bổ nhiệm, miễn nhiệm, cách chức các chức danh trong bộ máy nhà nước.
• Chủ tịch nước: Có thẩm quyền ban hành lệnh, quyết định để thực hiện nhiệm vụ, quyền hạn của mình, trong đó có những quyết định mang tính chất hành chính.
• Tòa án nhân dân: Khi Tòa án thực hiện thủ tục tố tụng hành chính để giải quyết các khiếu kiện hành chính, cũng tham gia vào quan hệ pháp luật hành chính
• Viện kiểm sát nhân dân: Tham gia quan hệ pháp luật hành chính khi thực hiện quyền kiểm sát hoạt động tư pháp trong lĩnh vực hành chính.

• Tổ Chức: Các tổ chức, với tư cách pháp nhân, cũng là những chủ thể quan trọng trong quan hệ pháp luật hành chính, bao gồm:

(3) Tổ chức chính trị: Đảng Cộng sản Việt Nam: Mặc dù là tổ chức lãnh đạo, nhưng trong một số trường hợp cụ thể theo quy định của pháp luật, Đảng Cộng sản Việt Nam cũng thực hiện một số nhiệm vụ quản lý hành chính nhà nước và tham gia vào quan hệ pháp luật hành chính (Ví dụ: trong công tác cán bộ, đảng viên).

• Mặt trận Tổ quốc Việt Nam: Tham gia giám sát, phản biện xã hội, góp ý xây dựng chính sách, pháp luật.
• Đoàn Thanh niên Cộng sản Hồ Chí Minh: Tham gia quản lý, giáo dục thanh thiếu niên.
• Hội Liên hiệp Phụ nữ Việt Nam: Tham gia vào các hoạt động bảo vệ quyền lợi phụ nữ, trẻ em.
• Tổng Liên đoàn Lao động Việt Nam: Đại diện, bảo vệ quyền lợi người lao động.
• Hội Cựu chiến binh Việt Nam: Tham gia vào các hoạt động giáo dục truyền thống, bảo vệ an ninh trật tự.
• Hội Nông dân Việt Nam: Đại diện, bảo vệ quyền lợi nông dân.

(4) Thứ ba, tổ chức xã hội – nghề nghiệp: Tham gia vào quan hệ pháp luật hành chính khi thực hiện các hoạt động liên quan đến quản lý nhà nước trong lĩnh vực nghề nghiệp của mình (Ví dụ: Liên đoàn Luật sư Việt Nam, Hội Nhà báo Việt Nam…).

(5) Thứ tư, tổ chức kinh tế (doanh nghiệp, hợp tác xã…): Tham gia quan hệ pháp luật hành chính khi thực hiện các thủ tục hành chính, chấp hành các quy định của pháp luật trong quá trình sản xuất, kinh doanh.

(6) Thứ năm, đơn vị sự nghiệp công lập: Các đơn vị này tham gia quan hệ pháp luật hành chính khi cung cấp các dịch vụ công, thực hiện các nhiệm vụ do cơ quan nhà nước giao (Ví dụ: trường học công lập, bệnh viện công lập…).

3.2. Cá nhân

Cá nhân là chủ thể phổ biến và đông đảo nhất trong quan hệ pháp luật hành chính, bao gồm:

• Công dân Việt Nam: Tham gia quan hệ pháp luật hành chính khi thực hiện các quyền và nghĩa vụ công dân, chấp hành các quy định của pháp luật hành chính.
• Người nước ngoài, người không quốc tịch: Trong một số trường hợp nhất định theo quy định của pháp luật, họ cũng có thể tham gia vào quan hệ pháp luật hành chính (Ví dụ: khi thực hiện thủ tục xin cấp thị thực, đăng ký tạm trú, thường trú…).
• Cán bộ, công chức, viên chức: Tham gia quan hệ pháp luật hành chính với hai tư cách: vừa là chủ thể quản lý (khi thực thi công vụ) vừa là chủ thể bị quản lý (khi thực hiện các quyền và nghĩa vụ công dân như những cá nhân khác).
• Người có thẩm quyền trong cơ quan hành chính nhà nước: Là những người đứng đầu, cấp phó của người đứng đầu cơ quan hành chính nhà nước, có thẩm quyền nhân danh nhà nước để ra các quyết định hành chính, thực hiện các hành vi hành chính (Ví dụ: Bộ trưởng, Chủ tịch Ủy ban nhân dân các cấp…).

4. Phân loại chủ thể tham gia quan hệ pháp Luật Hành chính

(1) Dựa trên tính chất quyền lực nhà nước

• Chủ thể quản lý: Là bên nhân danh nhà nước, sử dụng quyền lực nhà nước để tác động lên các chủ thể bị quản lý. Chủ thể quản lý thường là các cơ quan nhà nước, cán bộ, công chức có thẩm quyền.
• Chủ thể bị quản lý: Là bên chịu sự tác động của quyền lực nhà nước, phải phục tùng các yêu cầu của chủ thể quản lý. Chủ thể bị quản lý có thể là cá nhân, tổ chức.

(2) Dựa trên khả năng tham gia:

• Chủ thể bắt buộc: Là những chủ thể luôn phải có mặt trong bất kỳ quan hệ pháp luật hành chính nào. Thiếu một trong hai chủ thể này thì không thể hình thành quan hệ pháp luật hành chính. Chủ thể bắt buộc bao gồm một bên là chủ thể quản lý (mang quyền lực nhà nước) và một bên là chủ thể bị quản lý (chịu sự tác động của quyền lực nhà nước đó). Ví dụ: Trong quan hệ xử phạt vi phạm hành chính, chủ thể bắt buộc phải có cơ quan có thẩm quyền xử phạt (chủ thể quản lý) và cá nhân/tổ chức vi phạm (chủ thể bị quản lý).
• Chủ thể không bắt buộc: Là những chủ thể có thể có hoặc không trong từng quan hệ pháp luật hành chính cụ thể, tùy thuộc vào nội dung, tính chất của quan hệ đó. Ví dụ: Trong quan hệ giữa cơ quan hành chính nhà nước và công dân khi thực hiện thủ tục cấp giấy phép xây dựng, tổ chức tư vấn thiết kế xây dựng là chủ thể không bắt buộc.

5. Quyền và nghĩa vụ cơ bản của các chủ thể tham gia quan hệ pháp luật hành chính

Các chủ thể tham gia quan hệ pháp luật hành chính đều có những quyền và nghĩa vụ pháp lý nhất định, được pháp luật quy định. Về cơ bản, chủ thể quản lý có quyền ban hành quyết định hành chính, thực hiện các hành vi hành chính, áp dụng các biện pháp cưỡng chế hành chính… và có nghĩa vụ thực hiện đúng thẩm quyền, trình tự, thủ tục luật định. 

Ngược lại, chủ thể bị quản lý có quyền khiếu nại, tố cáo, khởi kiện các quyết định hành chính, hành vi hành chính trái pháp luật và có nghĩa vụ chấp hành các quyết định, yêu cầu hợp pháp của chủ thể quản lý. Cần lưu ý rằng, quyền và nghĩa vụ cụ thể của từng chủ thể sẽ khác nhau tùy thuộc vào vị trí, vai trò của họ trong từng quan hệ pháp luật hành chính cụ thể.

Quan hệ pháp luật hành chính là mối quan hệ pháp lý được hình thành khi có sự tham gia của các chủ thể như cơ quan nhà nước và cá nhân, tổ chức trong các hoạt động hành chính. Vậy, ai là người tham gia quan hệ pháp luật hành chính? Đó là những cá nhân, tổ chức có quyền và nghĩa vụ trong các hành vi hành chính được cơ quan nhà nước thực hiện. Việc hiểu rõ quyền lợi và nghĩa vụ của mình trong quan hệ pháp luật hành chính sẽ giúp bạn tránh được những rủi ro pháp lý không đáng có.

Nếu bạn có bất kỳ thắc mắc nào về quan hệ pháp luật hành chính hoặc cần tư vấn pháp lý, hãy liên hệ ngay với Pháp Luật Việt qua hotline: 1900 996616 để được hỗ trợ nhanh chóng và chính xác.