Trong pháp luật hôn nhân, ngoài hôn nhân hợp pháp qua đăng ký kết hôn, còn có hôn nhân thực tế. Tuy nhiên, không phải mọi trường hợp sống chung đều được công nhận. Bài viết sẽ làm rõ khái niệm, điều kiện, cách xác nhận và quy định pháp luật về hôn nhân thực tế.
Mục lục
1. Hôn nhân thực tế là gì?
Hôn nhân thực tế là thuật ngữ pháp lý dùng để chỉ mối quan hệ giữa nam và nữ chung sống với nhau như vợ chồng, có đủ điều kiện để kết hôn nhưng lại không đăng ký kết hôn theo quy định của pháp luật.
Tuy nhiên, pháp luật Việt Nam không công nhận mọi trường hợp sống chung như vợ chồng là hôn nhân thực tế. Chỉ một số trường hợp nhất định, đáp ứng các điều kiện do pháp luật quy định mới được công nhận là hôn nhân thực tế và được pháp luật bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của các bên.
2. Các trường hợp được công nhận là hôn nhân thực tế
Theo các văn bản pháp luật và hướng dẫn của tòa án, việc xác nhận hôn nhân thực tế được xem xét dựa trên các mốc thời gian và các điều kiện cụ thể.
2.1 Trường hợp quan hệ vợ chồng trước ngày 03/01/1987
Pháp luật Việt Nam công nhận một hình thức hôn nhân đặc biệt, thường gọi là “hôn nhân thực tế”, áp dụng cho các cặp đôi bắt đầu chung sống như vợ chồng trước ngày 3 tháng 1 năm 1987 nhưng chưa làm thủ tục đăng ký kết hôn.
Mặc dù Nghị quyết 35/2000/QH10 (văn bản gốc đề cập vấn đề này) không còn hiệu lực, hướng dẫn tại Thông tư liên tịch 01/2016/TTLT-TANDTC-VKSNDTC-BTP khẳng định rằng những người này vẫn được coi là có gia đình hợp pháp (đang có vợ/chồng) nếu quan hệ của họ chưa chấm dứt do ly hôn hoặc một bên qua đời. Việc đăng ký kết hôn đối với họ được khuyến khích nhưng không bắt buộc để được công nhận.
Để xác định một mối quan hệ là hôn nhân thực tế, ngoài việc bắt đầu chung sống trước 03/01/1987, cặp đôi cần đủ điều kiện kết hôn theo luật và phải có ít nhất một trong các dấu hiệu: đã tổ chức cưới, được gia đình chấp thuận, có người làm chứng, hoặc thực sự đã cùng nhau xây dựng cuộc sống chung, chăm sóc lẫn nhau.
Khi giải quyết ly hôn cho các trường hợp này, Tòa án sẽ áp dụng Luật Hôn nhân và Gia đình như đối với hôn nhân có đăng ký, theo hướng dẫn của Thông tư liên tịch 01/2001/TTLT-TANDTC-VKSNDTC-BTP. Thời điểm bắt đầu của hôn nhân thực tế được tính từ lúc hai người về chung sống.
2.2 Trường hợp quan hệ vợ chồng từ 03/01/1987 đến trước 01/01/2001
Đối với các cặp đôi bắt đầu chung sống như vợ chồng trong khoảng thời gian từ 03/01/1987 đến trước 01/01/2001, Nghị quyết 35/2000 (nay đã hết hiệu lực) quy định họ có nghĩa vụ phải đăng ký kết hôn nếu đủ điều kiện. Để được pháp luật công nhận hôn nhân hợp pháp tính từ ngày bắt đầu chung sống, họ cần hoàn tất thủ tục đăng ký trong thời hạn từ 01/01/2001 đến hết ngày 01/01/2003.
Việc đăng ký kết hôn sau thời hạn này (sau 01/01/2003) vẫn có giá trị, nhưng quan hệ vợ chồng chỉ được công nhận kể từ ngày đăng ký, không công nhận khoảng thời gian chung sống trước đó là hôn nhân. Nếu các cặp đôi thuộc trường hợp này hoàn toàn không đăng ký kết hôn sau thời hạn quy định, mối quan hệ của họ sẽ không được pháp luật thừa nhận là vợ chồng, dù trên thực tế họ vẫn chung sống.
>>Xem thêm: Quan hệ nam nữ không đăng ký kết hôn có hợp pháp không?
3. Thủ tục xin xác nhận hôn nhân thực tế
Để xác nhận hôn nhân thực tế, bạn cần chuẩn bị hồ sơ và nộp tại Tòa án nhân dân có thẩm quyền (nơi một trong hai người cư trú hoặc làm việc). Hồ sơ bao gồm:
- Đơn yêu cầu công nhận hôn nhân thực tế.
- Chứng minh nhân dân/Căn cước công dân/Hộ chiếu của hai người.
- Các giấy tờ, tài liệu chứng minh việc chung sống như vợ chồng (ví dụ: hình ảnh, thư từ, giấy tờ nhà đất ghi tên cả hai người, giấy khai sinh của con chung,…).
- Giấy tờ khác (nếu có).
Tòa án sẽ xem xét hồ sơ, lấy lời khai của các bên, người làm chứng (nếu có) để đưa ra phán quyết.
4. Chấm dứt hôn nhân thực tế
Việc chấm dứt hôn nhân thực tế cũng tương tự như hôn nhân hợp pháp. Các trường hợp chấm dứt hôn nhân thực tế.
- Ly hôn: Một hoặc cả hai bên yêu cầu chấm dứt quan hệ, Tòa án sẽ giải quyết theo thủ tục ly hôn (Điều 51, Điều 55 Luật Hôn nhân và Gia đình 2014).
- Một bên chết hoặc bị tòa án tuyên bố là đã chết.
- Không còn chung sống: Trước khi Luật Hôn nhân và Gia đình 1986 có hiệu lực (trước 03/01/1987), nếu hai người không còn chung sống với nhau và một hoặc cả hai người chung sống như vợ chồng với người khác thì hôn nhân thực tế chấm dứt (theo Án lệ số 41/2021/AL).
>>Xem thêm: Luật Hôn nhân gia đình: Những vấn đề thường gặp
Hôn nhân thực tế là một vấn đề pháp lý phức tạp, đòi hỏi sự am hiểu về các quy định của pháp luật. Nếu bạn đang sống chung như vợ chồng mà chưa đăng ký kết hôn, hoặc có bất kỳ vướng mắc nào liên quan đến vấn đề này, vui lòng liên hệ Pháp Luật Việt qua tổng đài 1900 996616 để được tư vấn chi tiết.
