Giao dịch dân sự phát sinh, thay đổi hoặc chấm dứt quyền, nghĩa vụ dân sự. Giao dịch vô hiệu nếu thiếu năng lực, không tự nguyện, vi phạm pháp luật hoặc hình thức. Bộ luật 2015 cho phép một số giao dịch thiếu điều kiện nhưng vẫn có hiệu lực, như của người dưới 6 tuổi đáp ứng nhu cầu thiết yếu.
Mục lục
1. Các trường hợp giao dịch dân sự vô hiệu theo Bộ luật dân sự?
Giao dịch dân sự vô hiệu có thể chia thành hai loại: vô hiệu tuyệt đối và vô hiệu tương đối, dựa trên một số điểm khác biệt như sau:
- Thứ nhất, giao dịch vô hiệu tuyệt đối tự động mất hiệu lực, trong khi giao dịch vô hiệu tương đối phải có quyết định của tòa án sau khi có yêu cầu của bên liên quan.
- Thứ hai, thời gian yêu cầu tuyên bố vô hiệu: vô hiệu tuyệt đối không bị giới hạn thời gian, còn vô hiệu tương đối có thời hiệu 2 năm từ khi giao dịch được xác lập.
- Thứ ba, giao dịch vô hiệu tuyệt đối không cần tòa án tuyên bố, vì vi phạm nghiêm trọng pháp luật, trong khi giao dịch vô hiệu tương đối cần tòa án phán quyết.
- Cuối cùng, vô hiệu tuyệt đối bảo vệ lợi ích công cộng, còn vô hiệu tương đối bảo vệ quyền lợi của các bên tham gia giao dịch.
a. Giao dịch dân sự vô hiệu tuyệt đối
- Vô hiệu do vi phạm điều cấm của luật, trái đạo đức xã hội: Giao dịch vi phạm điều cấm của pháp luật hoặc trái đạo đức xã hội tự động vô hiệu. Ví dụ: mua bán vũ khí trái phép. Tài sản giao dịch có thể bị tịch thu.
- Vô hiệu do giả tạo: Giao dịch giả tạo để che giấu giao dịch khác sẽ bị vô hiệu, trong khi giao dịch thực sự có hiệu lực nếu không vi phạm pháp luật. Ví dụ: hợp đồng tặng cho giả tạo nhằm trốn tránh nợ.
- Vô hiệu do không tuân thủ hình thức: Giao dịch không tuân thủ hình thức bắt buộc (chứng thực, công chứng) có thể bị vô hiệu, nhưng nếu các bên thực hiện ít nhất hai phần ba nghĩa vụ, tòa án có thể công nhận hiệu lực của giao dịch.
b. Giao dịch dân sự vô hiệu tương đối
- Vô hiệu do người thiếu năng lực hành vi: Giao dịch do người chưa thành niên, người mất năng lực hành vi hoặc người hạn chế năng lực hành vi thực hiện có thể bị tuyên vô hiệu nếu có yêu cầu của người đại diện. Tuy nhiên, có một số ngoại lệ, như giao dịch đáp ứng nhu cầu thiết yếu hoặc được thừa nhận sau khi khôi phục năng lực hành vi.
- Giao dịch dân sự vô hiệu do nhầm lẫn: Khi một giao dịch bị nhầm lẫn khiến một bên không đạt mục đích, bên bị nhầm lẫn có quyền yêu cầu tòa án tuyên bố giao dịch vô hiệu, trừ khi mục đích giao dịch vẫn đạt được hoặc sự nhầm lẫn có thể khắc phục được. Nhầm lẫn là khi các bên hiểu sai về giao dịch, và nếu bên bị nhầm lẫn chứng minh được sai sót, giao dịch dân sự bị vô hiệu.
- Giao dịch dân sự vô hiệu do lừa dối, đe dọa, cưỡng ép: Giao dịch dân sự có thể bị vô hiệu nếu một bên bị lừa dối, đe dọa hoặc cưỡng ép tham gia. Giao dịch chỉ bị vô hiệu khi có yêu cầu của bên bị lừa dối, đe dọa hoặc cưỡng ép và tòa án chấp nhận yêu cầu đó.
- Giao dịch dân sự vô hiệu do không nhận thức và làm chủ được hành vi: Nếu người có năng lực hành vi dân sự nhưng không nhận thức hoặc không làm chủ được hành vi của mình khi giao kết hợp đồng, họ có thể yêu cầu tòa án tuyên bố giao dịch vô hiệu.
Ví dụ: Người say rượu ký hợp đồng bán tài sản giá thấp.
Tóm lại, nếu giao dịch dân sự bị vô hiệu một phần, phần còn lại vẫn có hiệu lực nếu không bị ảnh hưởng.
2. Hậu quả pháp lý của giao dịch dân sự vô hiệu
Khi giao dịch dân sự bị vô hiệu, sẽ phát sinh 05 hậu quả pháp lý sau:
- Khôi phục tình trạng ban đầu: Khi giao dịch dân sự vô hiệu, các bên phải khôi phục lại tình trạng ban đầu, hoàn trả những gì đã nhận, trừ trường hợp không thể hoàn trả bằng hiện vật thì phải trả bằng tiền. BLDS 2015 bổ sung quy định về việc giải quyết hậu quả liên quan đến quyền nhân thân theo các luật khác.
- Vấn đề hoa lợi, lợi tức: Khi giao dịch vô hiệu, hoa lợi, lợi tức thu được từ tài sản cần được giải quyết. BLDS 2015 cho phép bên nhận tài sản ngay tình không phải hoàn trả hoa lợi, lợi tức, điều này khác với quy định trước đây.
- Vấn đề bồi thường thiệt hại: Bên có lỗi gây thiệt hại phải bồi thường. Tòa án xác định mức độ thiệt hại và trách nhiệm bồi thường dựa trên thiệt hại thực tế và giá trị tài sản.
- Bảo vệ người thứ ba ngay tình khi giao dịch dân sự vô hiệu: Nếu tài sản không phải đăng ký hoặc đã đăng ký hợp pháp và chuyển giao cho người thứ ba ngay tình, giao dịch vẫn có hiệu lực. Chủ sở hữu không thể đòi lại tài sản từ người thứ ba ngay tình, nhưng có thể yêu cầu bên có lỗi bồi thường chi phí hợp lý.
- Thời hiệu yêu cầu tuyên bố giao dịch dân sự vô hiệu: Thời hiệu yêu cầu tuyên bố giao dịch vô hiệu là hai năm, nhưng trong trường hợp không tuân thủ hình thức, tòa án có thể yêu cầu các bên hoàn thiện hình thức trong một thời gian nhất định trước khi giao dịch bị tuyên vô hiệu. Giao dịch vi phạm điều cấm của pháp luật không bị giới hạn thời hiệu yêu cầu vô hiệu.
- Bảo vệ người thứ ba ngay tình trong trường hợp giao dịch dân sự vô hiệu được quy định như sau:
- Nếu giao dịch dân sự vô hiệu và đối tượng giao dịch là tài sản không phải đăng ký, đã chuyển giao cho người thứ ba ngay tình, giao dịch vẫn có hiệu lực, trừ trường hợp quy định tại Điều 167 Bộ luật dân sự 2015.
- Nếu tài sản đã đăng ký tại cơ quan nhà nước và được chuyển giao cho người thứ ba ngay tình căn cứ vào đăng ký đó, giao dịch vẫn có hiệu lực. Tuy nhiên, nếu tài sản phải đăng ký nhưng chưa được đăng ký, giao dịch với người thứ ba bị vô hiệu, trừ khi tài sản được nhận qua bán đấu giá hoặc từ người được xác định là chủ sở hữu theo bản án, quyết định của cơ quan có thẩm quyền, nhưng sau đó quyết định này bị hủy hoặc sửa.
- Chủ sở hữu tài sản không có quyền yêu cầu người thứ ba ngay tình trả lại tài sản nếu giao dịch với người này không bị vô hiệu, nhưng có quyền yêu cầu bên có lỗi hoàn trả chi phí hợp lý và bồi thường thiệt hại.
Giao dịch dân sự vô hiệu sẽ dẫn đến các hậu quả pháp lý như khôi phục tình trạng ban đầu, bồi thường thiệt hại và bảo vệ quyền lợi của người thứ ba ngay tình. Nếu bạn cần thêm thông tin hoặc có bất kỳ câu hỏi nào, hãy liên hệ trực tiếp với Pháp Luật Việt qua hotline 1900 996616 để được tư vấn chi tiết.
